ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણની ટીમે શુક્રવારે (૨૦ ડિસેમ્બર, ૨૦૨૪) ઉત્તર પ્રદેશના સંભલમાં પ્રાચીન શિવ મંદિર અને કૂવાનું નિરીક્ષણ કર્યું. સંભલમાં મંદિર મળવાનો મુદ્દો ગરમાયો છે. સંભલમાં એએસઆઇની ટીમે ૫ મંદિરો અને ૧૯ કુવાઓનું નિરીક્ષણ કર્યું હતું. ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણએ સંભલ સ્થિત પ્રાચીન કાર્તિકેય મંદિરની ગુપ્ત રીતે કાર્બન ડેટિંગ હાથ ધર્યું હતું. આ પ્રક્રિયા માટે ચાર સભ્યોની નિષ્ણાત ટીમ તૈનાત કરવામાં આવી હતી.એએસઆઇએ સંભલમાં પાંચ તીર્થસ્થળો અને ૧૯ પ્રાચીન કુવાઓનું પણ નિરીક્ષણ કર્યું હતું.
સંભલના ડીએમના જણાવ્યા અનુસાર મંદિરનો સર્વે કરવામાં આવ્યો છે. તેમણે કહ્યું કે સુરક્ષાના કારણોસર સમગ્ર મામલો ગુપ્ત રાખવામાં આવ્યો હતો. એએસઆઇની ટીમે ભદ્રકાશ્રમ, સ્વર્ગદીપ, ચક્રપાણી, પ્રાચીન તીર્થસ્થાન સ્મશાન મંદિર સહિત ૧૯ કૂવાઓનો સર્વે કર્યો હતો. વાસ્તવમાં, એએસઆઇએ વહીવટીતંત્રને એએસઆઇ નિરીક્ષણને મીડિયા કવરેજથી દૂર રાખવા વિનંતી કરી હતી. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે સવારે લગભગ ૬ વાગ્યે તપાસ કરવામાં આવી હતી. કોર્ટના આદેશ પર શાહી જામા મસ્જિદના સર્વેક્ષણને લઈને ૨૪ નવેમ્બરે હિંસા ફાટી નીકળી હતી, જેમાં ચાર લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા. આ કારણોસર આજે એટલે કે શુક્રવારે કોઈ અનિચ્છનીય બનાવ ન બને તે માટે સવારથી જ મંદિરમાં ભારે પોલીસ બંદોબસ્ત ગોઠવી દેવામાં આવ્યો હતો.
ટીમે આ વિસ્તારમાં હાજર ૧૯ પ્રાચીન કુવાઓની સ્થિતિ અને ઐતિહાસિક મહત્વનો પણ ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કર્યો હતો. સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર,એએસઆઇએ આ નિરીક્ષણ દરમિયાન પ્રશાસનને મીડિયા કવરેજથી દૂર રાખવા વિનંતી કરી હતી. સંભલ પ્રદેશ તેના પ્રાચીન ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ માટે જાણીતો છે.એએસઆઇની આ પ્રવૃત્તિ ઇતિહાસના નવા પાસાઓ પર પ્રકાશ ફેંકે તેવી અપેક્ષા છે.
સંભલ જિલ્લામાં ૪૬ વર્ષ બંધ રહ્યા બાદ ગત સપ્તાહે ખોલવામાં આવેલા ભસ્મ શંકર મંદિરના કૂવામાંથી ત્રણ ખંડિત મૂર્તિઓ મળી આવી છે. શ્રી કાર્તિક મહાદેવ મંદિર (ભસ્મ શંકર મંદિર) ૧૩ ડિસેમ્બરે ફરીથી ખોલવામાં આવ્યું હતું, સત્તાવાળાઓએ જણાવ્યું હતું કે તેમને અતિક્રમણ વિરોધી કામગીરી દરમિયાન માળખું મળી આવ્યું હતું.
મંદિરમાં ભગવાન હનુમાન અને શિવલિંગની મૂર્તિ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. તે ૧૯૭૮ થી બંધ હતું. મંદિરની નજીક એક કૂવો પણ છે જેને સત્તાવાળાઓએ ફરીથી ખોલવાની યોજના બનાવી હતી. અહેવાલો અનુસાર, ૧૯૭૮માં સંભલમાં થયેલા રમખાણોમાં ઘણા લોકો માર્યા ગયા હતા. વિસ્તારમાં ભયનો માહોલ સર્જાયો હતો. આ પછી મંદિરના પંડિતો પોતાનું ઘર વેચીને ચાલ્યા ગયા અને મંદિરને તાળું મારી દીધું.
કાર્બન ડેટિંગ એ એક વૈજ્ઞાનિક તકનીક છે જેનો ઉપયોગ પ્રાચીન અવશેષો, વસ્તુઓ અને રચનાઓની ચોક્કસ ઉંમર નક્કી કરવા માટે થાય છે. આ પ્રક્રિયા રેડિયોકાર્બન (ઝ્ર-૧૪) નામના કાર્બનના આઇસોટોપ પર આધારિત છે, જે તમામ જીવંત પ્રાણીઓ અને છોડમાં હાજર છે. પદાર્થ અથવા અવશેષો કેટલા જૂના છે તે જાણવા માટે વૈજ્ઞાનિકો આ સડોના દરને માપે છે. આ તકનીક ૫૦,૦૦૦ વર્ષ સુધીની જૈવિક સામગ્રીની ઉંમરનો ચોક્કસ અંદાજ લગાવવામાં સક્ષમ છે. મંદિર, કૂવો અથવા કોઈપણ પુરાતત્વીય સ્થળની કાર્બન ડેટિંગ તેની બાંધકામ તારીખ અને ઐતિહાસિક મહત્વને ચોક્કસ રીતે નક્કી કરી શકે છે. સંભલ મંદિરના કિસ્સામાં પણ, પુરાતત્વ વિભાગ આ તકનીકનો ઉપયોગ કરીને તપાસ કરશે કે મંદિર ખરેખર ૧૯૭૮ માં બનાવવામાં આવ્યું હતું કે તે તેના કરતા જૂનું છે.
